Język polski
Wymagania egzaminacyjne w roku 2024
Szczegółowe wymagania egzaminacyjne na egzamin ósmoklasisty z języka polskiego
w roku 2023 i 2024
I. Kształcenie literackie i kulturowe.
Czytanie utworów literackich.
Uczeń:
1) rozpoznaje rodzaje literackie: epika, liryka i dramat; określa cechy charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów i przypisuje czytany utwór do odpowiedniego rodzaju;
2) rozróżnia gatunki epiki, liryki, dramatu, w tym: opowiadanie, powieść, baśń, legendę, mit, komedia, fraszka, tren, ballada, tragedia – i wymienia ich podstawowe cechy oraz wskazuje cechy gatunkowe czytanych utworów literackich; rozpoznaje wiersz, przysłowie, komiks;
3) objaśnia morał bajki oraz samodzielnie formułuje przesłanie baśni;
4) omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia;
5) odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości;
6) odróżnia realizm od fantastyki;
7) charakteryzuje i ocenia bohaterów;
8) konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami;
9) wyraża swój stosunek do postaci;
10) wskazuje elementy dramatu (rodzaj): akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog, dialog;
11) rozpoznaje w tekście literackim: porównanie, przenośnię, epitet, wyraz dźwiękonaśladowczy, neologizm, inwokację, symbol, alegorię i określa ich funkcje;
12) rozpoznaje: wers, zwrotkę (strofę), rym, rytm, refren; odróżnia wiersz rymowany i nierymowany (biały);
13) zna pojęcie komizmu, rozpoznaje jego rodzaje w tekstach oraz określa ich funkcje;
14) zna pojęcie ironii, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej funkcje;
15) określa w poznawanych tekstach problematykę egzystencjalną i poddaje ją refleksji;
16) nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje);
17) dostrzega swoistość artystyczną dzieła;
18) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich odwołania do wartości uniwersalnych związane z postawami społecznymi, narodowymi, religijnymi, etycznymi i dokonuje ich hierarchizacji;
19) wykorzystuje w interpretacji tekstów literackich elementy wiedzy o historii i kulturze;
20) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny, historyczno-literacki, kulturowy, filozoficzny, społeczny;
21) sprawnie czyta teksty.
Uczeń:
1) rozpoznaje rodzaje literackie: epika, liryka i dramat; określa cechy charakterystyczne dla poszczególnych rodzajów i przypisuje czytany utwór do odpowiedniego rodzaju;
2) rozróżnia gatunki epiki, liryki, dramatu, w tym: opowiadanie, powieść, baśń, legendę, mit, komedia, fraszka, tren, ballada, tragedia – i wymienia ich podstawowe cechy oraz wskazuje cechy gatunkowe czytanych utworów literackich; rozpoznaje wiersz, przysłowie, komiks;
3) objaśnia morał bajki oraz samodzielnie formułuje przesłanie baśni;
4) omawia akcję, wyodrębnia wątki i wydarzenia;
5) odróżnia fikcję artystyczną od rzeczywistości;
6) odróżnia realizm od fantastyki;
7) charakteryzuje i ocenia bohaterów;
8) konfrontuje sytuację bohaterów z własnymi doświadczeniami;
9) wyraża swój stosunek do postaci;
10) wskazuje elementy dramatu (rodzaj): akt, scena, tekst główny, didaskalia, monolog, dialog;
11) rozpoznaje w tekście literackim: porównanie, przenośnię, epitet, wyraz dźwiękonaśladowczy, neologizm, inwokację, symbol, alegorię i określa ich funkcje;
12) rozpoznaje: wers, zwrotkę (strofę), rym, rytm, refren; odróżnia wiersz rymowany i nierymowany (biały);
13) zna pojęcie komizmu, rozpoznaje jego rodzaje w tekstach oraz określa ich funkcje;
14) zna pojęcie ironii, rozpoznaje ją w tekstach oraz określa jej funkcje;
15) określa w poznawanych tekstach problematykę egzystencjalną i poddaje ją refleksji;
16) nazywa swoje reakcje czytelnicze (np. wrażenia, emocje);
17) dostrzega swoistość artystyczną dzieła;
18) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich odwołania do wartości uniwersalnych związane z postawami społecznymi, narodowymi, religijnymi, etycznymi i dokonuje ich hierarchizacji;
19) wykorzystuje w interpretacji tekstów literackich elementy wiedzy o historii i kulturze;
20) wykorzystuje w interpretacji utworów literackich potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny, historyczno-literacki, kulturowy, filozoficzny, społeczny;
21) sprawnie czyta teksty.
Odbiór tekstów kultury.
Uczeń:
1) określa temat i główną myśl tekstu;
2) identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza);
3) wyszukuje w tekście potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu publicystycznego, popularnonaukowego lub naukowego;
4) odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od informacji drugorzędnych;
5) wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte);
6) odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;
7) wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznaje w nim prawdę lub fałsz);
8) rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi;
9) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;
10) dostrzega relacje między częściami składowymi wypowiedzi (tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, akapity);
11) interpretuje dzieła sztuki (obraz, grafika, rzeźba, fotografia);
12) dostrzega różnice między literaturą piękną a literaturą naukową, popularnonaukową, publicystyką i określa funkcje tych rodzajów piśmiennictwa;
13) identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, literacki, reklamowy;
14) rozpoznaje gatunki dziennikarskie: wywiad, artykuł i określa ich podstawowe cechy;
15) znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych.
Uczeń:
1) określa temat i główną myśl tekstu;
2) identyfikuje nadawcę i odbiorcę wypowiedzi (autora, narratora, czytelnika, słuchacza);
3) wyszukuje w tekście potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie fragmenty tekstu publicystycznego, popularnonaukowego lub naukowego;
4) odróżnia zawarte w tekście informacje ważne od informacji drugorzędnych;
5) wyszukuje w tekście informacje wyrażone wprost i pośrednio (ukryte);
6) odbiera teksty kultury na poziomie dosłownym i przenośnym;
7) wyciąga wnioski wynikające z przesłanek zawartych w tekście (w tym rozpoznaje w nim prawdę lub fałsz);
8) rozumie dosłowne i przenośne znaczenie wyrazów w wypowiedzi;
9) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;
10) dostrzega relacje między częściami składowymi wypowiedzi (tytuł, wstęp, rozwinięcie, zakończenie, akapity);
11) interpretuje dzieła sztuki (obraz, grafika, rzeźba, fotografia);
12) dostrzega różnice między literaturą piękną a literaturą naukową, popularnonaukową, publicystyką i określa funkcje tych rodzajów piśmiennictwa;
13) identyfikuje wypowiedź jako tekst informacyjny, literacki, reklamowy;
14) rozpoznaje gatunki dziennikarskie: wywiad, artykuł i określa ich podstawowe cechy;
15) znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach, piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych.
II. Kształcenie językowe.
Gramatyka języka polskiego.
Uczeń:
1) rozpoznaje w wypowiedziach podstawowe części mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik) i wskazuje różnice między nimi;
2) rozpoznaje w tekście formy przypadków, liczb, osób, czasów i rodzajów gramatycznych – rozumie ich funkcje w wypowiedzi;
3) poprawnie stopniuje przymiotniki i przysłówki oraz używa ich we właściwych kontekstach;
4) rozpoznaje podstawowe funkcje składniowe wyrazów użytych w wypowiedziach (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik);
5) rozróżnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące;
6) przekształca zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie, a także zdania w równoważniki zdań i odwrotnie – odpowiednio do przyjętego celu;
7) rozpoznaje wyraz podstawowy i wyraz pochodny; rozumie pojęcie podstawy słowotwórczej; w wyrazie pochodnym wskazuje temat słowotwórczy i formant, wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym, rozumie realne i słowotwórcze znaczenie wyrazu, rozpoznaje rodzinę wyrazów, łączy wyrazy pokrewne, wskazuje rdzeń;
8) zna zasady tworzenia wyrazów złożonych;
9) rozpoznaje imiesłowy, rozumie zasady ich tworzenia i odmiany, poprawnie stosuje imiesłowowy równoważnik zdania i rozumie jego funkcje; przekształca go na zdanie złożone i odwrotnie;
10) rozpoznaje w tekście zdania pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte, pojedyncze i złożone (współrzędnie i podrzędnie), równoważniki zdań, rozróżnia wypowiedzenia wielokrotnie złożone – i rozumie ich funkcje;
11) odróżnia mowę zależną i niezależną, przekształca mowę zależną na niezależną i odwrotnie.
Uczeń:
1) rozpoznaje w wypowiedziach podstawowe części mowy (rzeczownik, czasownik, przymiotnik, przysłówek, liczebnik, zaimek, przyimek, spójnik) i wskazuje różnice między nimi;
2) rozpoznaje w tekście formy przypadków, liczb, osób, czasów i rodzajów gramatycznych – rozumie ich funkcje w wypowiedzi;
3) poprawnie stopniuje przymiotniki i przysłówki oraz używa ich we właściwych kontekstach;
4) rozpoznaje podstawowe funkcje składniowe wyrazów użytych w wypowiedziach (podmiot, orzeczenie, dopełnienie, przydawka, okolicznik);
5) rozróżnia i poprawnie zapisuje zdania oznajmujące, pytające i rozkazujące;
6) przekształca zdania złożone w pojedyncze i odwrotnie, a także zdania w równoważniki zdań i odwrotnie – odpowiednio do przyjętego celu;
7) rozpoznaje wyraz podstawowy i wyraz pochodny; rozumie pojęcie podstawy słowotwórczej; w wyrazie pochodnym wskazuje temat słowotwórczy i formant, wskazuje funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym, rozumie realne i słowotwórcze znaczenie wyrazu, rozpoznaje rodzinę wyrazów, łączy wyrazy pokrewne, wskazuje rdzeń;
8) zna zasady tworzenia wyrazów złożonych;
9) rozpoznaje imiesłowy, rozumie zasady ich tworzenia i odmiany, poprawnie stosuje imiesłowowy równoważnik zdania i rozumie jego funkcje; przekształca go na zdanie złożone i odwrotnie;
10) rozpoznaje w tekście zdania pojedyncze nierozwinięte i rozwinięte, pojedyncze i złożone (współrzędnie i podrzędnie), równoważniki zdań, rozróżnia wypowiedzenia wielokrotnie złożone – i rozumie ich funkcje;
11) odróżnia mowę zależną i niezależną, przekształca mowę zależną na niezależną i odwrotnie.
Zróżnicowanie języka.
Uczeń:
1) dostrzega zróżnicowanie słownictwa, w tym rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (np. terminy naukowe, archaizmy, kolokwializmy) – określa ich funkcje w tekście;
2) rozpoznaje nazwy osobowe i miejscowe, używa poprawnych form gramatycznych imion, nazwisk, nazw miejscowych i nazw mieszkańców;
3) zna sposoby wzbogacania słownictwa;
4) rozróżnia treść i zakres znaczeniowy wyrazu;
5) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny, naukowy, publicystyczny.
Uczeń:
1) dostrzega zróżnicowanie słownictwa, w tym rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe i słownictwo o ograniczonym zasięgu (np. terminy naukowe, archaizmy, kolokwializmy) – określa ich funkcje w tekście;
2) rozpoznaje nazwy osobowe i miejscowe, używa poprawnych form gramatycznych imion, nazwisk, nazw miejscowych i nazw mieszkańców;
3) zna sposoby wzbogacania słownictwa;
4) rozróżnia treść i zakres znaczeniowy wyrazu;
5) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny, naukowy, publicystyczny.
Komunikacja językowa i kultura języka.
Uczeń:
1) rozumie, na czym polega grzeczność językowa i stosuje ją w wypowiedziach;
2) rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;
3) rozumie, na czym polega błąd językowy;
4) świadomie posługuje się różnymi formami językowymi oraz
(w wypowiedzi ustnej) mimiką, gestykulacją, postawą ciała.
Uczeń:
1) rozumie, na czym polega grzeczność językowa i stosuje ją w wypowiedziach;
2) rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;
3) rozumie, na czym polega błąd językowy;
4) świadomie posługuje się różnymi formami językowymi oraz
(w wypowiedzi ustnej) mimiką, gestykulacją, postawą ciała.
Ortografia i interpunkcja.
Uczeń:
1) pisze poprawnie pod względem ortograficznym;
2) wykorzystuje wiedzę o wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz
w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych;
3) poprawnie przytacza cudze wypowiedzi, stosując odpowiednie znaki interpunkcyjne;
4) wykorzystuje wiedzę o różnicach w pisowni samogłosek ustnych
i nosowych, spółgłosek twardych i miękkich, dźwięcznych
i bezdźwięcznych;
5) zna zasady pisowni wyrazów nieodmiennych i pisowni partykuły „nie”
z różnymi częściami mowy;
6) zna zasady pisania nazw własnych i nazw pospolitych;
7) poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika.
Uczeń:
1) pisze poprawnie pod względem ortograficznym;
2) wykorzystuje wiedzę o wymianie głosek w wyrazach pokrewnych oraz
w tematach fleksyjnych wyrazów odmiennych;
3) poprawnie przytacza cudze wypowiedzi, stosując odpowiednie znaki interpunkcyjne;
4) wykorzystuje wiedzę o różnicach w pisowni samogłosek ustnych
i nosowych, spółgłosek twardych i miękkich, dźwięcznych
i bezdźwięcznych;
5) zna zasady pisowni wyrazów nieodmiennych i pisowni partykuły „nie”
z różnymi częściami mowy;
6) zna zasady pisania nazw własnych i nazw pospolitych;
7) poprawnie używa znaków interpunkcyjnych: kropki, przecinka, znaku zapytania, cudzysłowu, dwukropka, nawiasu, znaku wykrzyknika.
III. Tworzenie wypowiedzi.
Elementy retoryki.
Uczeń:
1) funkcjonalnie wykorzystuje środki retoryczne oraz rozumie ich oddziaływanie na odbiorcę;
2) gromadzi i porządkuje materiał rzeczowy potrzebny do tworzenia wypowiedzi; redaguje plan kompozycyjny własnej wypowiedzi;
3) tworzy wypowiedź, stosując odpowiednią dla danej formy gatunkowej kompozycję oraz zasady spójności językowej między akapitami; rozumie rolę akapitów jako spójnych całości myślowych w tworzeniu wypowiedzi pisemnych oraz stosuje rytm akapitowy (przeplatanie akapitów dłuższych i krótszych);
4) wykorzystuje znajomość zasad tworzenia tezy i hipotezy oraz argumentów przy tworzeniu rozprawki oraz innych tekstów argumentacyjnych;
5) odróżnia przykład od argumentu;
6) przeprowadza wnioskowanie jako element wywodu argumentacyjnego;
7) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
8) rozpoznaje manipulację językową i przeciwstawia jej zasady etyki wypowiedzi.
Uczeń:
1) funkcjonalnie wykorzystuje środki retoryczne oraz rozumie ich oddziaływanie na odbiorcę;
2) gromadzi i porządkuje materiał rzeczowy potrzebny do tworzenia wypowiedzi; redaguje plan kompozycyjny własnej wypowiedzi;
3) tworzy wypowiedź, stosując odpowiednią dla danej formy gatunkowej kompozycję oraz zasady spójności językowej między akapitami; rozumie rolę akapitów jako spójnych całości myślowych w tworzeniu wypowiedzi pisemnych oraz stosuje rytm akapitowy (przeplatanie akapitów dłuższych i krótszych);
4) wykorzystuje znajomość zasad tworzenia tezy i hipotezy oraz argumentów przy tworzeniu rozprawki oraz innych tekstów argumentacyjnych;
5) odróżnia przykład od argumentu;
6) przeprowadza wnioskowanie jako element wywodu argumentacyjnego;
7) zgadza się z cudzymi poglądami lub polemizuje z nimi, rzeczowo uzasadniając własne zdanie;
8) rozpoznaje manipulację językową i przeciwstawia jej zasady etyki wypowiedzi.
Mówienie i pisanie.
Uczeń:
1) tworzy spójne teksty związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury;
2) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: zaproszenie, ogłoszenie, rozprawka, opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, prosta notatka;
3) wykonuje przekształcenia na tekście cudzym, w tym skraca, streszcza, rozbudowuje i parafrazuje;
4) formułuje pytania do tekstu.
Uczeń:
1) tworzy spójne teksty związane z otaczającą rzeczywistością i poznanymi tekstami kultury;
2) tworzy spójne wypowiedzi w następujących formach gatunkowych: zaproszenie, ogłoszenie, rozprawka, opowiadanie z dialogiem (twórcze i odtwórcze), opis postaci, przedmiotu, krajobrazu, prosta notatka;
3) wykonuje przekształcenia na tekście cudzym, w tym skraca, streszcza, rozbudowuje i parafrazuje;
4) formułuje pytania do tekstu.
IV. Samokształcenie.
Uczeń:
1) rzetelnie, z poszanowaniem praw autorskich, korzysta z informacji;
2) rozwija umiejętność krytycznego myślenia i formułowania opinii.
1) rzetelnie, z poszanowaniem praw autorskich, korzysta z informacji;
2) rozwija umiejętność krytycznego myślenia i formułowania opinii.
1) Lista lektur, których znajomość treści i problematyki będzie sprawdzana w zadaniach egzaminacyjnych:
a) Charles Dickens, Opowieść wigilijna
b) Aleksander Fredro, Zemsta
c) Jan Kochanowski, wybór fraszek i trenów, w tym tren VII i VIII
d) Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec
e) Adam Mickiewicz, Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, Dziady cz. II, Pan Tadeusz (całość)
f) Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę
g) Henryk Sienkiewicz, Quo vadis, Latarnik
h) Juliusz Słowacki, Balladyna
i) wiersze wybranych poetów.
b) Aleksander Fredro, Zemsta
c) Jan Kochanowski, wybór fraszek i trenów, w tym tren VII i VIII
d) Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec
e) Adam Mickiewicz, Reduta Ordona, Śmierć Pułkownika, Świtezianka, Dziady cz. II, Pan Tadeusz (całość)
f) Antoine de Saint-Exupéry, Mały Książę
g) Henryk Sienkiewicz, Quo vadis, Latarnik
h) Juliusz Słowacki, Balladyna
i) wiersze wybranych poetów.
2) Uczeń może również odwołać się do lektur obowiązkowych wskazanych w podstawie programowej, nieujętych w wymaganiach egzaminacyjnych, tj.:
a) wybrane pieśni oraz treny I i V Jana Kochanowskiego
b) wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie Adama Mickiewicza
c) Ignacy Krasicki, Żona modna
d) Sławomir Mrożek, Artysta
e) Stefan Żeromski, Syzyfowe prace
f) Melchior Wańkowicz, Tędy i owędy (wybrany reportaż).
b) wybrany utwór z cyklu Sonety krymskie Adama Mickiewicza
c) Ignacy Krasicki, Żona modna
d) Sławomir Mrożek, Artysta
e) Stefan Żeromski, Syzyfowe prace
f) Melchior Wańkowicz, Tędy i owędy (wybrany reportaż).